ΓΙΑΝΝΗΣ ΧΑΤΖΑΚΗΣ _________ ΤΟ ΔΙΚΑΙΟ ΤΗΣ ΒΕΝΕΤΟΚΡΑΤΟΥΜΕΝΗΣ ΚΡΗΤΗΣ _____Η σκιαγράφηση του δικαίου της βενετοκρατούμενης Κρήτης αποσκοπεί στην ανάλυση των δικαιϊκών ανταλλαγών που συντελέστηκαν στο νησί τα τετρακόσια και πλέον έτη της βενετικής κυριαρχίας. Τα χρόνια αυτά η βυζαντινή νομική παράδοση του ντόπιου πληθυσμού συναντήθηκε με το δικαιϊκό σύστημα των Βενετών –που δεν ήταν άγευστοι βυζαντινών επιδράσεων- και συνέβαλε στη διαμόρφωση ενός συστήματος δικαίου, στο οποίο βέβαια η νομική πραγματικότητα της Γαληνοτάτης κρατούσε τον κυρίαρχο ρόλο.
Η νέα αποικία της Δημοκρατίας του Αγίου Μάρκου οργανώθηκε σε ανεξάρτητο κράτος, του οποίου οι ανώτεροι αξιωματούχοι εκλέγονταν από την κυβέρνηση της μητρόπολης. Βέβαια, οι συνεχείς επαναστάσεις των κρητικών γαιοκτημόνων, που έβλεπαν να αρπάζεται η γη τους και να αμφισβητούνται τα προνόμιά τους, εμπόδισαν για ένα περίπου αιώνα τη διοικητική ενοποίηση της Κρήτης, περιορίζοντας τους Βενετούς στους οχυρωμένους οικισμούς του βόρειου άξονα και σε μια περιοχή γύρω από την πρωτεύουσα. Την ταραγμένη αυτή περίοδο πρωτεύων στόχος της Γαληνότητας υπήρξε η σταθεροποίηση της κυριαρχίας της. Μόνο μετά από την επίτευξη εσωτερικής σταθερότητας, στα μέσα πλέον του 14ου αιώνα, μπορεί να γίνει λόγος για διοικητική ενότητα του Βασιλείου. Βέβαια, στους αιώνες που θα ακολουθήσουν, η διοικητική οργάνωση θα μεταβληθεί αρκετές φορές, παρακολουθώντας ως ένα βαθμό τις αντίστοιχες αλλαγές στην ίδια την οργάνωση της μητρόπολης. Νέα όργανα έρχονται να αντικαταστήσουν ή να συμπληρώσουν τα παλαιότερα, ενώ η στάση της Βενετίας απέναντι στην κτήση της βελτιώνεται αισθητά μετά από την εμφάνιση του τουρκικού κινδύνου.
Τους Βενετούς στο νησί, από την πρώτη κιόλας στιγμή της κατάκτησης, τους είχε ακολουθήσει η καθολική εκκλησία, η οποία σε συνεργασία με τη βενετική διοίκηση απομάκρυνε την ανώτερη ορθόδοξη ιεραρχία και οικειοποιήθηκε τη γη και τα προνόμια της ορθόδοξης εκκλησίας. Σε αντίθεση με τα παραπάνω μέτρα, ο κατώτερος κλήρος διατηρήθηκε, αφού η απομάκρυνσή του θα προσέβαλε το θρησκευτικό συναίσθημα του γηγενούς πληθυσμού, επιδρώντας αρνητικά στις ούτως ή άλλως εύθραυστες ισορροπίες. Με αυτόν τον τρόπο οργανώθηκαν στο νησί δύο παράλληλες εκκλησίες, μία καθολική με επικεφαλής τον λατίνο αρχιεπίσκοπο και μια άλλη ορθόδοξη, στην οποία και προΐσταντο οι πρωτοπαπάδες και οι πρωτοψάλτες, δημόσιοι αξιωματούχοι διορισμένοι από τη βενετική εξουσία.
Ανάλογη ήταν η στάση των Βενετών και στον τομέα του ιδιωτικού δικαίου, στον οποίο και προσπάθησαν να επιδράσουν μέσω της εισαγωγής του θεσμού των νοταρίων. Το εγχείρημα δεν φαίνεται να αποδείχτηκε ιδιαίτερα δύσκολο. Το κοινό ρωμαϊκό υπόβαθρο, που είχαν στην νομική τους παράδοση κατακτητές και κατακτημένοι, αποδείχτηκε από πολύ νωρίς ένα από τα λίγα σημεία επαφής μεταξύ τους. Με δεδομένο βέβαια ότι το ιδιωτικό δίκαιο περιέχει εξ ορισμού περισσότερα στοιχεία συντηρητισμού, θα πρέπει να υπήρξαν αντιστάσεις, οι οποίες όμως σήμερα είναι δύσκολο να εντοπιστούν. Τα πρωτόκολλα των ελληνόφωνων νοταρίων των δύο πρώτων αιώνων της κατάκτησης δεν έχουν διασωθεί, ενώ οι μεταγενέστεροι παρουσιάζονται πλήρως συμμορφωμένοι στη βενετική παράδοση, μεταφέροντας στις πράξεις, που συντάσσουν, όχι μόνο τον τύπο αλλά και την ορολογία των αντίστοιχων λατινικών. Μόνο μια βαθύτερη μελέτη του κάθε θεσμού ξεχωριστά θα μπορούσε, ίσως, να εντοπίσει και να περιγράψει τα στοιχεία εκείνα που συνιστούν τις επιβιώσεις παλαιότερου δικαίου ή την επιβολή τοπικών εθίμων. Σε κάθε περίπτωση, την παγιωμένη αυτή δικαιϊκή κατάσταση θα έρθει να διακόψει στα μέσα του 17ου αιώνα η τουρκική εισβολή. Η ένωση της Κρήτης με την οθωμανική αυτοκρατορία θα την επανασυνδέσει με τη βυζαντινή παράδοση των υπόλοιπων ελληνόφωνων πληθυσμών, αλλοιώνοντας σε μεγάλο βαθμό την ιδιαίτερη εικόνα δικαίου που είχε διαμορφωθεί στο νησί.  

---

Γνωριμία - Σκοπός - Δραστηριότητες - Προγράμματα Τάλως - Πεπραγμένα - Μέγαρο Ι.Κ.Δ. - Τα νέα του Ι.Κ.Δ. - Κεντρική Σελίδα  - Ισχύουσα Νομοθεσία περί Κρήτης